Từ đầu năm cho đến nay, tình hình bệnh sởi tại Việt Nam diễn biến cực kỳ phức tạp với nhiều ca mắc, chủ yếu gặp ở trẻ em, thậm chí đã có ca tử vong. Hầu hết các trường hợp mắc bệnh đều chưa tiêm vắc xin hoặc tiêm vắc xin chưa đầy đủ. Các chuyên gia y tế cảnh báo, năm 2024 có nguy cơ cao bùng phát dịch sởi theo chu kỳ 4 – 5 năm một lần, tương tự như các năm dịch trước đây, 2019 và 2014, khi số ca mắc sởi tăng đáng kể. Riêng năm 2014, có hơn 110 trẻ em tử vong do dịch sởi. Trước diễn biến phức tạp của tình hình dịch bệnh, việc nâng cao nhận thức và tăng cường tiêm phòng là biện pháp quyết định nhằm bảo vệ sức khỏe của trẻ nhỏ và cộng đồng.
3 trẻ tử vong do bệnh sởi tại TP.HCM
Chiều ngày 11/8/2024, Sở Y tế TP.HCM đã đề xuất Ủy ban Nhân dân (UBND) TP.HCM công bố dịch sởi khi số ca mắc bệnh tăng nhanh và đã có 3 trẻ em tử vong do sởi. Theo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP.HCM (HCDC), 3 trường hợp tử vong này xảy ra rải rác từ tháng 6 đến nay. Cả 3 trẻ đều mắc các bệnh lý mạn tính, dẫn đến diễn biến cực kỳ nặng nề khi nhiễm sởi và dù đã được điều trị tích cực, các bé vẫn không qua khỏi.
Trường hợp thứ nhất là bé gái 3 tuổi, có tiền sử bệnh nền suy giảm miễn dịch thể giảm kháng thể, chậm phát triển tâm vận và suy dinh dưỡng, bé chưa từng được tiêm chủng vắc xin sởi. Trường hợp thứ 2 là bé gái 4 tháng tuổi, mắc hội chứng Cushing và bị tăng tuyến thượng thận, chưa đủ tuổi để tiêm vắc xin. Trường hợp thứ ba là bé trai 7 tuổi, bị bệnh bạch cầu cấp dòng lympho, đã từng ghép tủy và mắc suy tim, suy thận mạn.
Sởi tăng đột biến trong năm 2024, cảnh báo bùng phát thành dịch
Theo thống kê của Bộ Y tế, từ đầu năm 2024 đến cuối tháng 3 năm nay, đã ghi nhận 42 trường hợp mắc bệnh sởi và sốt phát ban nghi sởi tại 13 tỉnh và thành phố trên cả nước. Cũng vào giai đoạn đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra cảnh báo về việc gia tăng số ca mắc bệnh sởi và nguy cơ bùng phát dịch sởi tại nhiều khu vực trên toàn thế giới.
Thậm chí, thể hiện sự e ngại trước sức “công phá” khủng khiếp của sởi, vào giữa tháng 6/2024, Sở Y tế TP.HCM đã gửi văn bản khẩn đến các bệnh viện, HCDC, trung tâm và phòng y tế các quận, huyện và TP. Thủ Đức, đề nghị các cơ sở khám chữa bệnh phối hợp chặt chẽ với HCDC điều tra, lấy mẫu bệnh phẩm tất cả các ca sốt phát ban dạng bệnh sởi đến khám hoặc nhập viện để xét nghiệm chẩn đoán xác định nguyên nhân. Đồng thời, chủ động rà soát các nguồn lực, củng cố hoạt động tại các khoa, đơn vị điều trị bệnh truyền nhiễm, nhằm chủ động trong công tác điều trị, phát hiện sớm và dự phòng các nguy cơ lây nhiễm, hạn chế sự bùng phát thành dịch.
HCDC cho biết, số ca sởi bắt đầu gia tăng từ cuối tháng 5 và trong tuần gần đây nhất (5/8 – 11/8), đã có tới 60 trường hợp sốt phát ban nghi sởi. Những khu vực có số ca mắc cao nhất là huyện Bình Chánh, quận Bình Tân và huyện Hóc Môn.
Theo báo cáo từ Viện Pasteur TP.HCM, tính đến ngày 28/7/2024, toàn khu vực đã ghi nhận 1.147 trường hợp sốt phát ban nghi ngờ mắc sởi, trong đó có 481 ca xác nhận dương tính. Số ca sốt phát ban nghi ngờ nhiễm sởi đã tăng gấp 5,5 lần so với cùng kỳ năm 2023.
Với báo cáo từ các bệnh viện tại TP.HCM, tính đến ngày 4/8/2024, cho biết đã có 505 trường hợp sốt phát ban nghi ngờ mắc sởi, trong đó có 262 ca đã cho kết quả dương tính. Đáng chú ý, hơn 50% trong số này là những bệnh nhân từ các tỉnh thành khác đến TP.HCM để khám và điều trị, cho thấy dịch bệnh đang diễn biến rất phức tạp và cần có các biện pháp kiểm soát kịp thời. Riêng với các ca có địa chỉ tại TP.HCM, ghi nhận 201 trường hợp sốt phát ban nghi ngờ, trong đó 116 trường hợp dương tính với sởi. Trong khi đó, ở giai đoạn 2021 – 2023, cả thành phố chỉ ghi nhận duy nhất một trường hợp dương tính.
Hiện tại, 48 phường xã trên 14 quận, huyện tại TP.HCM đã xác định có ca bệnh sởi, đáng chú ý là có 8 quận, huyện có từ 2 phường xã trở lên ghi nhận ca bệnh. Trong 116 ca bệnh xác định, 27,6% là trẻ dưới 9 tháng tuổi và 78,4% là trẻ dưới 5 tuổi. Đặc biệt, có tới 66% số ca bệnh chưa được tiêm chủng hoặc chưa tiêm đủ hai mũi vắc xin sởi và 30% không rõ tiền sử tiêm chủng.
Khẩn trương tiêm phòng sởi, kịp thời đối phó “thủ phạm” gây bùng phát dịch
Quan sát các ca mắc bệnh và tử vong do sởi có thể thấy, hầu hết đều chưa tiêm vắc xin sởi hoặc tiêm vắc xin sởi nhưng tiêm không đủ liều, đúng lịch. Chính vì thế, lơ là trong công tác tiêm chủng vắc xin cho trẻ em và người lớn, làm suy giảm nghiêm trọng tỷ lệ bao phủ tiêm chủng trong cộng đồng, khiến hàng rào “miễn dịch cộng đồng” bị suy yếu, là nguyên nhân chính gây ra tình trạng gia tăng số ca mắc, thậm chí có ca tử vong do sởi.
Do ảnh hưởng của COVID-19 và thiếu vắc xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng kéo dài từ năm 2022 – 2023, tỷ lệ tiêm chủng vắc xin trên toàn quốc bị ảnh hưởng. Nhiều trẻ không được tiêm chủng đúng lịch, chưa tiêm chủng đủ mũi các vắc xin là yếu tố nguy cơ làm gia tăng các dịch bệnh. Trong đó, tỷ lệ tiêm chủng năm 2023 giảm thấp rõ rệt, chỉ đạt 66,4% bé dưới 1 tuổi được tiêm chủng đầy đủ, trong khi theo quy định hằng năm phải đạt 75% và tỷ lệ tiêm chủng vắ xin sởi cần đạt ít nhất 95% để ngăn chặn sự lây truyền trong cộng đồng.
Sởi là bệnh truyền nhiễm cấp tính, lây qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện. Virus sởi có thể lây gián tiếp khi người khỏe mạnh chạm vào đồ vật hoặc bề mặt dính mầm bệnh sau đó đưa lên mắt, mũi, miệng. Chính vì thế, những nơi đông người như khu dân cư, trường học và bệnh viện trở thành môi trường lý tưởng cho bệnh lây lan.
Triệu chứng ban đầu của sởi thường giống cảm cúm với sốt, chảy nước mắt, mũi, viêm đường hô hấp và phát ban. Giai đoạn lây nhiễm diễn ra từ 4 ngày trước đến 4 ngày sau khi xuất hiện phát ban. Trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi, dễ bị mắc sởi do hệ miễn dịch yếu và kháng thể bảo vệ từ mẹ giảm dần sau sinh. Theo WHO, năm 2021 có khoảng 128.000 ca tử vong do sởi, chủ yếu là trẻ em dưới 5 tuổi.
