Như một quy luật bất thành văn, mỗi năm cứ vào giai đoạn cuối mùa hè, cũng là thời điểm cận kề mùa tựu trường của hàng triệu trẻ em trên cả nước, số ca mắc bệnh truyền nhiễm như bạch hầu, ho gà, sởi, cúm, phế cầu… tăng vọt, nhiều ca biến chứng nặng, phải nhập viện điều trị kéo dài. Điều này vừa gây tốn kém chi phí, vừa khiến sức khỏe của trẻ bị suy giảm, ảnh hưởng đến hiệu suất học tập, cản trở quá trình phát triển toàn diện về trí tuệ và thể lực của trẻ. Trước bối cảnh này, chuyên gia khuyến cáo, phụ huynh khẩn trương cho trẻ đi tiêm phòng đầy đủ, đúng lịch các loại vắc xin quan trọng, giúp trẻ mạnh khỏe đến trường, học tập hiệu quả, bố mẹ an tâm.
Nhiều bệnh truyền nhiễm cuối mùa hè tăng mạnh, cảnh báo nguy cơ bùng dịch mùa tựu trường
Dù đã đến “chặng cuối” của mùa hè, nhưng nhiều địa phương trên cả nước vẫn ghi nhận rải rác các ca mắc bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như sởi, ho gà, bạch hầu… chủ yếu gặp ở trẻ em. Chuyên gia dự báo, nếu không kịp thời có phương pháp dự phòng và kiểm soát khả năng lây lan của các mầm bệnh, nguy cơ lây lan cao, bùng phát thành các ổ dịch, đặc biệt là khi hàng triệu trẻ em Việt Nam chuẩn bị quay trở lại trường học. Điều này khiến cho nhiều phụ huynh lo lắng.
Theo ghi nhận tại Trung tâm Bệnh nhiệt đới và Bệnh viện Nhi Trung ương, từ đầu năm đến tháng 07/2024, đã có gần 400 trường hợp trẻ nhỏ mắc bệnh ho gà đến khám và điều trị. Ở giai đoạn cao điểm, Trung tâm thậm chí phải điều trị gần 40 bệnh nhi mắc ho gà cùng một lúc, trong đó có nhiều trường hợp xuất hiện các triệu chứng nặng, cần phải hỗ trợ thở máy, điều trị kháng sinh liều cao. Gần đây nhất, chỉ vỏn vẹn trong một tuần lễ vừa qua (từ ngày 5/8 đến ngày 9/8/2024), Trung tâm kiểm soát bệnh tật (CDC) tỉnh tại nhiều địa phương trên cả nước liên tiếp ghi nhận các ca mắc bệnh ho gà với 4 ca ở tỉnh Hà Nam, 1 ca ở Biên Hòa, 1 ca ở Hà Nội… Bệnh nhân hầu hết là trẻ em và chỉ được đưa đến bệnh viện điều trị khi bệnh đã diễn biến xấu, triệu chứng biểu hiện rõ rệt.
Bên cạnh đó, sởi cũng đang có xu hướng quay trở lại khi các ca nhiễm sởi ở trẻ tăng mạnh tại các tỉnh phía nam và chưa có dấu hiệu thuyên giảm. Tại Khoa Nhiễm – Thần Kinh, Bệnh viện Nhi đồng 1, TP.HCM đã tiếp nhận từ 5 đến 7 ca nhiễm sởi ở trẻ em mỗi ngày. Tính đến hết ngày 30/07, có tổng cộng 25 ca mắc sởi đang được điều trị nội trú tại bệnh viện, trong đó có nhiều ca nặng cần can thiệp thở oxy và tiêm kháng sinh dài ngày. Đáng lưu ý, có đến ⅔ trường hợp mắc bệnh được chuyển từ các tỉnh lẻ, vùng ven có tỷ lệ bao phủ vắc xin thấp, bệnh nhi không được tiêm chủng đầy đủ và không được tiêm nhắc đúng lịch.
Đặc biệt, một số bệnh truyền nhiễm nguy hiểm tưởng chừng đã kiểm soát được như bạch hầu và viêm màng não do não mô cầu bùng phát trở lại. Tính từ đầu năm 2024, cả nước đã ghi nhận nhiều ca mắc bệnh bạch hầu tại Nghệ An (1 ca, đã tử vong), Hà Giang (3 ca), Bắc Giang (1 ca) và gần nhất là trường hợp một thai phụ tại Thanh Hóa tử vong do bạch hầu. Bên cạnh đó, ở giai đoạn đầu hè, tỉnh Bắc Kạn đã ghi nhận chùm 6 ca bệnh nghi do não mô cầu khuẩn trong cùng một gia đình, trong đó 2 trường hợp đã tử vong.
Cùng với đó, số ca mắc bệnh truyền nhiễm mùa hè như cúm, thủy đậu, sốt xuất huyết, tiêu chảy do rotavirus, viêm phổi do phế cầu… vẫn đang xuất hiện các ca mắc rải rác tại các địa phương và chưa có dấu hiệu thuyên giảm. Mùa tựu trường lại đang đến gần, nguy cơ bệnh lây lan và bùng phát thành dịch ở môi trường học đường là rất lớn.
Trẻ sắp quay lại trường, khẩn trương phòng bệnh
Cuối mùa hè hàng năm, khi hàng triệu trẻ em trên toàn quốc đồng loạt quay trở lại trường học, trẻ em tái tiếp xúc gần gũi với nhau trong môi trường học đường, trẻ phải chia sẻ cùng một không gian học tập, hít thở cùng một bầu không khí và thường xuyên tiếp xúc với nhau qua việc dùng chung dụng cụ học tập, chạm vào cùng các bề mặt như bàn ghế, máy tính… Cùng với đó là sự tập trung đông đúc trong không gian kín của lớp học, nơi trẻ em dành phần lớn thời gian trong ngày, vô hình chung tạo ra điều kiện lý tưởng để các bệnh lây qua đường hô hấp như bạch hầu, sởi, ho gà, thủy đậu, cúm, viêm phổi do phế cầu… lây lan mạnh mẽ.
Hơn nữa, trẻ em, với hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn toàn, sức đề kháng với bệnh tật còn non nớt, là mục tiêu tấn công và gây bệnh của nhiều loại vi khuẩn, virus. Bên cạnh đó, trẻ em thường ít nhận thức được tầm quan trọng của việc giữ gìn vệ sinh cá nhân, như rửa tay đúng cách hay che miệng khi ho, hắt hơi, từ đó càng làm tăng nguy cơ lây lan mầm bệnh.
Đồng thời, cuối mùa hè cũng đánh dấu sự chuyển giao từ khí hậu nóng nực, nồm ẩm sang kiểu khí hậu mát mẻ hơn. Thời tiết thay đổi thất thường có thể làm suy yếu khả năng miễn dịch của trẻ, tạo điều kiện thuận lợi cho các bệnh theo mùa bùng phát và làm gia tăng nguy cơ bùng phát bệnh dịch vốn tiềm ẩn trong cộng đồng ở giai đoạn mùa hè.
Ngoài ra, giai đoạn tựu trường còn chứng kiến một sự dịch chuyển lớn về mặt địa lý trong dân số trẻ em, góp phần không nhỏ vào nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Sau kỳ nghỉ hè, nhiều trẻ em trở về từ những chuyến thăm quê hay du lịch trong nước và quốc tế, nơi các em có tần suất tiếp xúc với những người mới từ những khu vực khác nhau cũng tăng lên đáng kể, nguy cơ cao trẻ đã tiếp xúc với nhiều nguồn bệnh khác nhau và vô tình mang những bệnh truyền nhiễm từ những nơi khác về nơi sinh sống.
Những loại vắc xin cần tiêm cho trẻ cuối mùa hè
Trước tình hình bệnh truyền nhiễm cuối mùa hè diễn biến phức tạp, “phập phồng” nỗi lo khi trẻ quay trở lại trường học, phụ huynh cần chủ động tìm hiểu và khẩn trương đưa trẻ đi tiêm phòng các loại vắc xin cần thiết, nhằm tăng cường sức đề kháng, bảo vệ trẻ khỏi sự tấn công của các mầm bệnh nguy hiểm, trang bị hệ miễn dịch vững chắc cho trẻ trước khi đi học trở lại.
Dưới đây là các loại vắc xin trẻ cần tiêm trước khi nhập học, bố mẹ nhất định không nên bỏ qua:
1. Vắc xin phòng cúm mùa
Cuối hè cũng là thời điểm giao mùa Hè – Thu với diễn biến thời tiết thất thường, cả nước bước vào cao điểm mùa mưa, tạo điều kiện thuận lợi cho các tác nhân gây bệnh lây qua đường hô hấp, điển hình là cúm. Với khả năng dễ lây lan cùng tốc độ lây truyền chóng mặt, bất cứ ai cũng có thể mắc cúm. Đặc biệt, trẻ bị cúm dễ trở thành nguồn lây cho gia đình, bạn bè, trong đó có người cao tuổi, người suy giảm miễn dịch, phụ nữ mang thai…
Virus cúm liên tục biến đổi mỗi năm, khiến kháng thể do vắc xin tạo ra chỉ có hiệu lực trong một mùa cúm (thường là một năm). Vì vậy, tiêm vắc xin cúm hàng năm, đặc biệt là tiêm vào thời điểm trước khi nhập học cho trẻ là cần thiết để đảm bảo bảo vệ tối ưu. Vắc xin cúm có thể phòng bệnh với hiệu quả đến 90%, giảm 74% nguy cơ nhập viện, giảm nguy cơ tử vong hơn 31% so với nhóm không tiêm chủng. Điều này không chỉ bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn giúp tiết kiệm đáng kể chi phí y tế.
Có 2 loại vắc xin phòng cúm tứ giá thế hệ mới, sở hữu khả năng phòng ngừa 4 chủng virus cúm phổ biến và nguy hiểm hàng đầu hiện nay (A-H1N1, A-H3N2, B-Yamagata và B-Victoria), bao gồm:
- Vắc xin cúm Vaxigrip Tetra (Pháp);
- Vắc xin Influvac Tetra (Hà Lan);
Vắc xin cúm tứ giá được khuyến cáo tiêm phòng cho trẻ từ 6 tháng tuổi và người lớn. Lưu ý tiêm nhắc lại hàng năm.
2. Vắc xin phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván
Bạch hầu và ho gà đang là “tâm điểm” dịch bệnh trong năm nay, đặc biệt nổi cộm trong thời điểm vào hè và thậm chí là cuối hè như thời điểm hiện tại gây ra nhiều gánh nặng bệnh tật, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe trẻ nhỏ, nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng, di chứng vĩnh viễn hoặc thập chí tử vong.
Ngoài 4 mũi vắc xin cơ bản trong 2 năm đầu đời, trẻ cần tiêm nhắc một mũi vắc xin phối hợp chứa thành phần bạch hầu – ho gà – uốn ván vào lúc 4 – 6 tuổi và 9 – 15 tuổi. Vắc xin có hiệu quả bảo vệ lên đến 97%, giúp phòng ngừa nguy cơ mắc bệnh và các biến chứng nguy hiểm, đồng thời tạo miễn dịch cộng đồng.
Phụ huynh có thể tham khảo và tiêm cho trẻ những loại vắc xin sau:
- Vắc xin 4 trong 1 Tetraxim (Pháp): phòng 4 bệnh Bạch hầu – Ho gà – Uốn ván – Bại liệt, chỉ định tiêm cho trẻ từ 2 tháng đến 13 tuổi.
- Vắc xin 3 trong 1 – Adacel (Canada) và Boostrix (Bỉ): phòng ngừa bộ 3 bệnh Bạch hầu – Uốn ván – Ho gà, chỉ định tiêm cho trẻ từ 4 tuổi.
- Vắc xin 2 trong 1 – Uốn ván, bạch hầu hấp phụ Td (Việt Nam): Chỉ định chủng ngừa cho trẻ từ 7 tuổi trở lên.
3. Vắc xin phòng sởi, quai bị, rubella
Sởi gây phát ban toàn thân, ho khan kéo dài, sốt cao, chảy nước mũi, và sưng mí mắt, có thể gây biến chứng viêm phổi, nhiễm trùng tai, động kinh, tổn thương não, thậm chí tử vong. Quai bị điển hình bởi tình trạng sưng đau vùng mang tai, đau đầu, đau nhức cơ, sốt và khó khăn khi nhai. Bệnh quai bị có thể gây ra những hậu quả nặng nề như điếc, viêm màng não, và sưng đau tinh hoàn hoặc buồng trứng, gây tổn thương nghiêm trọng đến khả năng sinh sản, thậm chí dẫn đến vô sinh.
Vắc xin sởi – quai bị – rubella có hiệu quả cao trong việc bảo vệ người tiêm khỏi nguy cơ lây nhiễm và mắc bệnh sởi, quai bị và rubella, cũng như ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng do những căn bệnh này gây ra. Đối với phần lớn người đã được tiêm đủ 2 liều vắc xin sởi – quai bị – rubella, hệ miễn dịch của họ có khả năng đáp ứng mạnh mẽ và bền vững suốt đời đối với các tác nhân gây bệnh sởi và rubella.
Phụ huynh cần chủ động đưa trẻ đi tiêm sớm, đủ mũi và đúng lịch vắc xin phòng sởi, quai bị và rubella, giúp trẻ hình thành sớm kháng thể, hạn chế tối đa lây nhiễm mầm bệnh trong trường học:
- Vắc xin MVVac (Việt Nam): vắc xin phòng sởi đơn liều, được chỉ định tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi trở lên.
- Vắc xin Priorix (Bỉ) và MMR-II (Mỹ): phối hợp 3 trong 1 phòng bệnh sởi – quai bị – rubella, chỉ định tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi.
4. Vắc xin phòng viêm màng não do não mô cầu
Viêm màng não do não mô cầu là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính do vi khuẩn Neisseria meningitidis gây bệnh, làm tổn thương não nặng nề với tỷ lệ tử vong lên đến 50% nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ nhỏ chưa được tiêm vắc xin.
Trẻ mắc não mô cầu vẫn có thể tử vong trước cả 24 giờ, nhiều trường hợp buổi sáng trẻ còn đến trường khỏe mạnh nhưng tối đã rơi vào nguy kịch. Chi phí điều trị một ca bệnh do não mô cầu rất tốn kém, có khi lên đến hàng trăm triệu đồng, phải huy động nhiều thiết bị, nhân lực, chưa kể gánh nặng di chứng để lại, khi có đến 20% bệnh nhân sống sót sau khi mắc bệnh viêm màng não do não mô cầu phải chịu nhiều tổn thất về thể chất và tinh thần như cắt cụt chi, điếc, mù lòa, rối loạn tâm lý, thiểu năng trí tuệ…
Hiện vắc xin phòng viêm màng não mô cầu chưa có trong chương trình tiêm chủng mở rộng, tỷ lệ tiêm vắc xin chưa cao dẫn đến số người có miễn dịch phòng bệnh rất thấp. Để phòng bệnh do não mô cầu khuẩn, các chuyên gia khuyến cáo trẻ từ 2 tháng tuổi cần tiêm vắc xin phòng ngừa sớm. Các nhóm huyết thanh phòng các chủng gây viêm màng não không phòng ngừa chéo, nên phụ huynh cần tiêm cho trẻ đầy đủ các loại vắc xin cung cấp khả năng phòng ngừa đầy đủ khỏi cả 5 nhóm huyết thanh nguy hiểm và phổ biến hiện nay của vi khuẩn não mô cầu, bao gồm:
- Vắc xin Bexsero (Ý): Chỉ định cho trẻ từ 2 tháng tuổi, phòng ngừa viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi do não mô cầu nhóm B.
- Vắc xin VA-Mengoc-BC (Cuba): Chỉ định cho trẻ từ 6 tháng tuổi, phòng bệnh viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi do não mô cầu nhóm B,C.
- Vắc xin Menactra (Mỹ): Tạo miễn dịch chủ động phòng bệnh viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi do não mô cầu nhóm A,C,Y,W-135 gây ra, chỉ định cho trẻ từ 9 tháng tuổi.
5. Vắc xin phòng phế cầu khuẩn
Phế cầu khuẩn là tác nhân chủ yếu gây ra các bệnh nguy hiểm như viêm phổi, viêm màng não ở trẻ nhỏ. Hiện vắc xin phòng phế cầu khuẩn cho trẻ có 2 loại như sau:
- Vắc xin Synflorix (Bỉ): có hiệu lực phòng 10 chủng vi khuẩn phế cầu, được chỉ định tiêm cho trẻ từ 6 tuần tuổi trở lên và trước sinh nhật lần thứ 6.
- Vắc xin Prevenar 13 (Bỉ): có hiệu quả phòng ngừa 13 chủng vi khuẩn phế cầu, được chỉ định cho trẻ từ 6 tuần tuổi trở lên và người lớn.
6. Vắc xin phòng Thủy đậu
Nhiều ca mắc thủy đậu ở trẻ xuất hiện trở lại vào những tháng cuối hè với tốc độ lây lan nhanh, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe và cản trở quá trình học tập của trẻ. Hiện tại có 2 loại vắc xin thủy đậu có thể tiêm phòng cho trẻ như sau:
- Vắc xin Varilrix (Bỉ): Chỉ định tiêm chủng cho trẻ từ 9 tháng tuổi.
- Vắc xin Varivax (Mỹ): Chỉ định chủng ngừa cho trẻ 12 tháng tuổi.
7. Vắc xin phòng viêm não Nhật Bản
Viêm não Nhật Bản là bệnh nhiễm trùng cấp tính hệ thần kinh trung ương, chủ yếu xảy ra ở trẻ dưới 15 tuổi, gây ra các biến chứng nguy hiểm như rối loạn chuyển hóa, loét nhiễm trùng, rối loạn sức khỏe tâm thần… Thậm chí, bệnh có thể gây tử vong đến 30%, nếu may mắn sống sót người bệnh có thể biến chứng tâm thần kinh, liệt, động kinh…
Hiện vắc xin phòng viêm não Nhật Bản cho trẻ có 3 loại, gồm có:
- Vắc xin Imojev (Nhật Bản): vắc xin giảm độc lực, tái tổ hợp thế hệ mới, chỉ định tiêm khi trẻ 9 tháng tuổi – 18 tuổi với 2 mũi tiêm cách nhau một năm.
- Vắc xin Jevax (Việt Nam): vắc xin bất hoạt nuôi cấy từ tế bào chuột thế hệ đầu tiên, được chỉ định tiêm cho trẻ từ 12 tháng tuổi với phác đồ tiêm 3 mũi, mũi 2 cách 1-2 tuần mũi 1 và mũi 3 là một năm sau mũi 2. Cứ mỗi 3 năm tiêm nhắc lại 1 liều vắc xin Jevax để duy trì miễn dịch.
- Vắc xin Jeev (Ấn Độ): vắc xin bất hoạt nuôi cấy từ tế bào Vero, được chỉ định phòng cho trẻ từ 12 tháng tuổi với 2 mũi cơ bản cách nhau ít nhất 1 tháng.
Vắc xin viêm não Nhật Bản có hiệu quả phòng bệnh lên đến 95%. Phụ huynh cần kiểm tra sổ tiêm chủng của con và bổ sung các mũi vắc xin còn thiếu hoặc tiêm nhắc theo lịch. Lịch tiêm nhắc sẽ phụ thuộc vào loại vắc xin đã tiêm trước đó.
8. Vắc xin phòng ung thư cổ tử cung, mụn cóc sinh dục và các bệnh ung thư nguy hiểm do HPV gây ra
Trẻ từ 9 tuổi cần được tiêm vắc xin HPV để phòng ung thư và bệnh lây truyền qua đường tình dục do HPV. Độ tuổi 9 – 14 là “thời điểm vàng” để tiêm, với phác đồ 2 mũi cách nhau 6 tháng. Nhóm tuổi này có phản ứng miễn dịch tốt hơn so với người lớn, kháng thể kéo dài hơn và không cần tiêm nhắc khi trưởng thành. Khi tiêm đủ liều, vắc xin mang lại hiệu quả bảo vệ cao trên 90%.
Hiện tại có 2 loại vắc xin phòng HPV, bao gồm:
- Vắc xin Gardasil (Mỹ): Phòng ngừa ung thư cổ tử cung, ung thư âm hộ, ung thư âm đạo, ung thư hậu môn, tiền ung thư/loạn sản, mụn cóc sinh dục… do 4 tuýp HPV nguy hiểm hàng đầu ở nữ giới. Vắc xin chỉ định tiêm cho bé gái và phụ nữ từ 9 – 26 tuổi.
- Vắc xin Gardasil 9 (Mỹ): Với khả năng phòng ngừa vượt trội, phạm vi bảo vệ rộng hơn, vắc xin Gardasil 9 cung cấp cho trẻ hiệu quả đáp ứng miễn dịch cao với 9 tuýp HPV gây ung thư cổ tử cung, ung thư âm đạo, ung thư âm hộ ở nữ giới và ung thư hậu môn, hầu họng ở cả nam và nữ giới. Vắc xin Gardasil 9 được khuyến cáo chủng ngừa cho bé trai, bé gái, thanh niên nam nữ, người trưởng thành và trung niên từ 9 – 45 tuổi.
Đối với học sinh, sinh viên các cấp từ 9 tuổi, các sĩ khuyến cáo cha mẹ nên tiêm chủng cho con trước khi nhập học tối thiểu 2 tuần, để trẻ có đủ thời gian tạo miễn dịch. Trẻ có miễn dịch tốt từ sớm sẽ giảm thiểu tối đa nguy cơ lây nhiễm và mắc bệnh. Trẻ khỏe mạnh, có lợi thế về sức khỏe, có cơ hội được phát triển vượt trội về thể chất, tinh thần và trí tuệ, giảm gánh nặng chăm sóc y tế cho gia đình lẫn xã hội.
